HEKİMHAN – MALATYA
Hekimhan, Malatya ilinin bir ilçesidir. “Hekimin Hanı” olarak anılmış, adı zamanla değişmiştir.
Yüzölçümü 1.844 kilometrekare, toplam nüfusu 23 bin 739 (2007 nüfus sayımı) ve Malatya’ya uzaklığı 85 kilometredir. 1656-1661 arası Köprülü Mehmet Paşa tarafından askeri amaçla kurulmuştur. Başta köy olarak Keban’a, daha sonra bucak olarak Akçadağ’a bağlanmış, 1915’te Malatya’nın ilçesi olmuştur. Demir ve krom madenleri bakımından zengindir. 140 rakımlı ilçenin doğusunda Arguvan, güney doğusunda Yazıhan ve Malatya, güneyinde Akçadağ, batısında Kuluncak, kuzeyinde Sivas’ın Kangal ilçesi bulunur.
Mısır’dan Malatya’ya sürgün edilen Emrullah isimli bir hekimin cezasını çekip İstanbul’a dönüşünde burada bulunan Taşhan’da bir süre konakladığı, bu süre zarfında hanın yıkılan yerlerini tamir ettirip üzerini ismini yazdırdığı ve bu yazıya izafeten buraya “Hekimin Hanı” dendiği, zamanla bu ifadenin Hekimhan haline dönüştüğü söylenmektedir.
Tipik karasal iklim hüküm sürer. Kuruçay ve Yağca Çayı ilçenin akarsularıdır. Dağlık ve engebeli bir coğrafi yapıya sahiptir. Dağların dik ve ormansız olması yağışlarda taşkın ve erozyona sebep olmaktadır. Tarım genellikle yüksek dağlar arasındaki dere yataklarında bulunan sınırlı arazilerde yapılmaktadır. Kurşunlu beldesi ve çevre köyler yüksek plato görünümünde olup, buralarda hububat ekimi yapılmaktadır. Hayvancılık da yapılmaktadır.
Hekimhan denilince akla ceviz gelmektedir. İlçe ve çevresinde yetiştirilen ceviz iriliği ve kalitesiyle alıcı buluyor. Bu meyve ilçenin yanı sıra Malatya Şire Pazarında bulunabiliyor; ayrıca başka illere satışı yapılıyor.
Sivas-Malatya kara ve demiryolu Hekimhan’dan geçmektedir.
Tarihi eser bakımından ilçeye adını veren Taşhan 1218 yılında Selçuklular döneminde Ebül Hasan El-Malatı tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca Köprülü Mehmet Paşa Camii 1656-1661 yılları arasında adı anılan kişi tarafından yaptırılmıştır.
Taşhan, Köprülü Mehmet Paşa Camii, Güzelyurt, Ilıcak, Şıpşıpı, Yücekaya, Sürbelıan mesire yerleri, Han Camii ve Kaletepeler gezilip görülecek yerlerin başında yer alır.
TARİHÇE
Kangal’dan çıkan bir kafile veya kervan, eskiden Alacahan’a, sonra Hasançelebioğlu Hanı’na, oradan Küllühan’a, oradan da Hekimhan’a gelirdi. Malatya’ya gitmek için de Hasani Patrik Hanı’na uğrayarak (şimdiki Fethiye’ye) düzlük ortasındaki Yazıhan’dan Malatya’ya varırdı.
Hekimhan’ın da geçmişinden de anlaşılacağı üzere, bir ulaşım ağının içerisinde bulunmasından dolayı, uygun şartlara sahip bir konaklama bölgesi olarak tespit edilmesi ve revize edildikten sonra, meskun mahal olması fikri ve kuruluşu; Köprülü zamanında yapılan ve tüm Anadolu ‘yu kapsayan bu revizyon sürecine rastlar. Buna ek olarak bir rivayete göre de Taşhan’daki bu revizyon IV. Mehmet’in Bağdat seferi sırasında yaptırdığı yol üzerinde olmasından kaynaklanmaktadır. Malazgirt Zaferi ‘yle birlikte, Danişmendliler’den sonra Malatya’yı yurt edinen Selçuklular dönemi Malatya ‘nın altınçağı olmuştur. Şehir, mimarî eserlerle süslenmiş, halkın yüzü gülmüş, birçok bilgin Malatya ‘ya gelip yerleşmiştir. Bugün Malatya çevresindeki birçok eser, bu devrin bize kadar gelebilen armağanlarıdır. Günümüzde Taşhan diye anılan ve ilçenin kuruluşu hakkındaki en kesin kanıya varabileceğimiz 3 adet kitabeyi barındıran hanın 1.kısmı olan kuzeydeki eski kısmı da Selçuklular devrinde, giriş kapısı üzerindeki 3 ayrı yazı ( Bu kitabenin sol kenarı Ermenice, orta Selçuklu, sağ kenarı da Süryanice olarak yazılmıştır. Bu yazılar birbirlerini teyid eder mahiyettedir.) ile yazılmış kitabesinden Selçuklu sülüsü ile yazılı olanına göre; 1218 Miladi 615 Hicri yılında, tahta çıkmadan önce Malatya Valisi olarak vazifelendirilmiş olan 2.Kılıçarslan’ın torunu, 1. Gıyasettin Keyhüsrev’in oğlu Anadolu Selçuklu Sultanı 1. İzzettin Keykavus (1219 – 1237) tarafından devrin ünlü doktorlarından Malatyalı Ebu-l Hasan Ela-Şamas El Hekim Selim El-Malati ‘ye yaptırılmıştır. Ve daha sonra da onun hekimliğine vurgu yapılarak yapıya halk arasında ‘ Han-ı Hekim ‘ yani Hekimin Hanı denilmeye başlanmıştır.
Selçuklu Sultan Hanlarının geleneklerini devam ettiren yapı, önde revaklı kare avlu , avluyu takiben de hol kısmından oluşur. Dikdörtgen planlı ve avlulu , eyvanlı yapı grubundadır. Eski Malatya ‘daki büyük hanın stilindedir. Yukarıda anlamı açıklanan ve ilk bölümün giriş kapısının üstünde bulunan kitabe dışında bir de hanın avlulu kısmının inşa kitabesi bulunmaktadır. Bu kitabe Selçuklular zamanında yapılan bölümün giriş kapısının üzerine yerleştirilmiştir.
Handaki 3.kitabe Osmanlı devrindeki tamir kitabesidir. Bu kitabe kapalı kısmın, giriş kapısının sivri kısmının üzerindedir. Üzerindeki 1071 Miladi senesinin muharrem ayı, 1160 senesinin Eylül ayına isabet eder. Avlunun çevresindeki bu 2.kısım kitabedeki tarihten de anlaşılacağı üzere, IV. Mehmet ‘in saltanat yıllarında Köprülü Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Burası şimdiki iş yerleri olarak kullanılan kısımdır. Ölçüleri birbirini tutmayan odalarca sarılmıştır. Odaların üstü beşik tonazlarla örtülü olup içlerinde birer ocak vardır. Bu yerler Köprülü Devrinde günümüzdeki hükûmet daireleri yerine devlet iaşe konağı olarak kullanılmak üzere inşa edilmiştir. Kaza çevresindeki topraklar da vakıf arazisi olarak ayırtılmıştır. Bu topraklar tapu kayıtlarında bugün bile Köprülü Mehmet Paşa ‘nın üzerine kayıtlı olarak görülmektedir.
Hekimhan, M.Ö. 2. yüzyıl ile M.S. 14. yüzyıl arasında yoğun olarak kullanılan İpek Yolu – Bakır Yolu güzergahında bulunmuş, Malazgirt Zaferi ile birlikte Selçukluların hakimiyetine girinceye kadar, Hititler, Asurlular, Urartular, Medler, Persler, Romalılar ve Bizanslıların hakimiyeti altında kalmıştır.
13. yüzyılda bölge Selçukluların hakimiyetinde iken, devrin ünlü doktorlarından Ebu-l Hasan El Hekim tarafından ilçe merkezinde bulunan, bugün Taşhan olarak bilinen han yaptırılmıştır. ‘Han-ı Hekim’ olarak anılan bu han daha sonrasında kurulacak ilçeye ‘Hekimhan’ olarak ad olmuştur.
Hekimhan toprakları, Selçuklulardan sonra, Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girmiştir. İlçenin, ilçelik vasfından önce bir yerleşim yeri olarak önem kazanması, Osmanlı Devleti’nin Duraklama döneminde, 1656 – 1661 yılları arasında Köprülü Mehmet Paşa tarafından, içerisinde bulunan Han’ın, askeri amaçlı onarılması sürecine rastlamaktadır. Bu dönemde Selçuklulardan kalma Han’a ek olarak 2. bir kısım ve aynı dönemde bugün de varlığını koruyan ve ilçemiz açısından tarihi bir önem taşıyan, Köprülü Mehmet Paşa Camii yaptırılmıştır.
Diyarbakır vilayeti, Malatya Sancağı Akçadağ Nahiyesine bağlı köy olan Hekimhan, 18 Haziran 1921 tarihinde T.B.M.M 1. Dönem 39. İçtimada görüşülerek, 1 Temmuz 1921 tarihinden geçerli, Hasançelebi ve Gelengeç bucakları birleştirilip ve merkezi Hekimhan Kasabası olmak üzere ilçelik statüsü kazanmıştır.
COĞRAFİ KONUMU, İKLİM, BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Hekimhan, Doğu Anadolu bölgesinin ‘Yukarı Fırat’ bölümünde yer alan ilçenin; doğusunda Arguvan, batısında Kuluncak ve Darende, güneyinde Yazıhan ilçeleri ile kuzeyinde Sivas iline bağlı Kangal ilçesi ile çevrilidir.
Coğrafi açıdan dağlık ve engebeli bir yapıya sahip olan ilçe; 1794 km2 yüzölçümü ile Malatya ilinin en geniş ilçesidir. İlçe merkezi 1040 m. rakıma sahip olup, bağıllarına göre alçak bir konumda bulunur. İlçenin en yüksek noktası (2680 m.) Yamadağı’dır. İlçede tipik karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazlar sıcak ve kurak, kışlar kar yağışlı ve soğuk geçer. Hakim bir bitkisi bulunmamakla birlikte; bozuk baltalık meşelik, ardıç ve alıç bitki örtüsünü oluşturur.
EĞİTİM VE OKURYAZARLIK ORANI, OKUL SAYISI:
2014 yılı itibarı ile ilköğretim kurumu olarak ilçe merkezi, ve mahallelerde toplam 1 Anaokulu, 14 İlkokul ve 8 Ortaokul bulunmaktadır. Bu okullardan 9’u birleştirilmiş sınıflı ilkokuldur. İlköğretim okullarında, okul öncesi dahil, 1986 öğrenci eğitim ve öğretim görmektedir.
İlçemizde ortaöğretim kurumu olarak 1 anadolu lisesi, 1 anadolu imam hatip lisesi, 1 anadolu teknik lisesi ve METEM, 2 çok programlı lise ve 1 genel lise olmak üzere toplam 6 ortaöğretim kurumu mevcuttur. Genel lise kademeli olarak 2 yıl içerisinde kapanacak olup; bu kurumlarda toplam 686 öğrenci eğitim ve öğretim görmektedir.
İlçemizde iki adet yatılı bölge ortaokulu mevcut olup; 75.Yıl İMKB Yatılı Bölge Ortaokulu Pansiyonunda, 68 kız öğrenci, 71 erkek öğrenci olmak üzere 139 ilköğretim öğrencisi, Kurşunlu Yatılı Bölge Ortaokulu Pansiyonunda 24 kız öğrenci, 28 erkek öğrenci olmak üzere 52 ilköğretim öğrencisi barınmaktadır.
Ortaöğretim olarak Hekimhan Lisesi 144 kapasiteli Kız Pansiyonunda 78 kız öğrenci ve Hekimhan Anadolu İmam Hatip Lisesi 144 kapasiteli erkek pansiyonunda 122 öğrenci barınmaktadır.
İlçe nüfusunun % 95‘si okur – yazar olup, yüksek tahsil yapanların sayısı fazladır.
SAĞLIK İLE İLGİLİ BİLGİLER:
İlçe merkezinde 30 yataklı bir devlet hastanesi bulunmakta olup, hastanede; 2 Diş Hekimi ve 2 Pratisyen Hekim, 2 Uzman Doktor olmak üzere toplam 91 personel görev yapmaktadır. İlçemizde acil kazalara müdahale etmek için 112 Acil servis istasyonu bulunmaktadır. İlçemizde 3 adet ASM ve Güzelyur, Kocaözü, Girmana, Basak, Ballıkaya, Yukarı Selimli ve Akmağara Mahallelerinde 7 sağlık evi bulunmakta olup, 4 tanesi faal durumdadır.
BAĞLI BELDE VE KÖYLER ŞUNLARDIR:
Akpınar, Aksütlü, Aşağıkirmanlı, Aşağısazlıca, Ballıkaya, Başkavak, Beykent, Boğazgören, Çanakpınar, Gülhali, Dereköy, Deveci, Dumlu, Dursunlu, Güvenç, Güzelyurt, Hacılar, Haydaroğlu, Iğdır, Işıklı, Karaçayır, Karaköşek, Kavacık, Kocaözü, Koşar Kozdere, Mollaibrahim, Salıcık, Sarıkız, Uğurlu, Yağca, Yayladan, Yeşilpınar, Yukarıkirmanlı, Hasançelebi, Akmağara, Bahçedamı, Başak, Başkınlık, Çimenlik, Davulgu, Dereyurt, Dikili, Karapınar, Karslılar, KaraIılar, Köylüköyü, Sazlıca, Taşoluk, Yeşilkale, Kurşunlu, Cecimli, Çelikli, Delihasanyurdu, Dikenli, Ebeçek, Gelengeç, Güçlü, Kızılyatak, Söğüt, Yeşilköy, Yukarıselimli, Saraylı ve Güzelyayla.
Malatya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
