SYDNEY LA FONTAİNE HALI TİCARETHANESİ VE DEPOSU – İZMİR
Bu gün Şehit Fethi Bey ( Kısmen Sahil Caddesi ) Caddesi, 1349 sok. ( Çikolata Sokak ) ve 1347 (Taşçılar Sokağı ) sokakların arasında bulunan yapı, bir zamanlar İzmir’de ikamet etmiş önemli bir Levanten aile tarafından kullanılmış.ve 17. Yüzyıldan 1922 yangınına kadar oluşan bu bölgede yangından kurtulan ve günümüze kadar gelmeyi başarmış ender yapılardan biridir.
Sydney La Fontaine’nin halı deposu ve ticarethanesi olarak kullanılan bu yapı; Osmanlı imparatorluğu dönemi İzmir’inde Ferhaneler bölgesi adı verilen alanda bulunmaktaydı. Bu bölge 19. yüzyıl sonları, 20. yüzyıl başlarında batıdan ikinci kordon, doğudan Frenk Caddesi, kuzeyden Sarı Sokak ve güneyden ise Arapian Çarşısının arasında kalan bölgeyi oluşturmaktaydı. Ferhane kelimesinin kökeninin kervansaray ve han gibi yapıların depolarına verilen “barhane“ isminden geldiğini bazı araştırmacılar söylemektedir. Bu bölgede bulunan ferhane veya verhane adıyla anılan yapılar bir pasaj/geçit tarzında, tek veya iki tarafında dükkanları olan ve iki sokağı birbirine bağlayan dar yapılardı. İki tarafı kapılarla korunan bu pasajların genelinin üzerleri, ahşap perde veya dükkanların saçakları ile kapalıydı. Bu yüzden geçitlerin içinde loş bir ortam oluşmaktaydı.
Sydney La Fontaine’in firması 1880 yılında kurulmuştu.
La Fontaine ailesinin İzmir’e gelen ilk ferdi James La Fontaine’dir. Cenevre’de doğan James, küçükken anne tarafından dedesi olan İsaac Morier’in yanına İngiltere’ye yanına gönderilmiş ve burada yedi yıl yaşadıktan sonra İngiliz tebaasına geçmiştir. İngiltere’de Levant Kumpanyasının kurucusu olan James, 1786 yılında İzmir’e gelmiş burada Edward Hayes ile bir şirket kurmuştur. 1797 yılında Maria Cocchini della Grammatica isimli Venedikli bir kadınla evlenen James, 1826 yılında öldüğünde arkasında dokuz çocuk bırakmıştır. Bu çocuklarından Edward La Fontaine’nin oğlu Sydney James William La Fontaine 1846 yılında doğmuştur. Sydney’in J. W. Whittall and Co. Firmasına %30 gibi bir hisseyle ortak olmasının yanında İzmir’de 1880 yılında kurmuş olduğu halı firması bulunmaktaydı.
İzmir’in geleneksel ihraç ürünlerinden biri olan halı, kilim ve seccade dokumacılığı Ege bölgesinin en küçük yerleşim birimlerine kadar yaygınlaşmış bir ev sanayisi tipiydi. Genellikler köylü kadınların el tezgahlarında gerçekleşen bu üretim dalında Gördes, Kula, Uşak, Demirci, Eşme, Takmak ve Milas’tan seccade, kilim ve halılar İzmir’e geliyor ve buradan dışarıya ihraç ediliyordu. 1860’lı yıllara kadar üretim Batı Anadolu’da köylülere sipariş üzerine iş yaptıran Türk tüccarların denetimindeydi. Yabancı sermayenin halı sektörüne girmesi ise 1864 yılında İngiliz sermayesiyle başlamıştı.
Firma, halılarını Uşak, Kula ve Demirci’de yaptırıyordu. Uşakta ise iplik boyama fabrikası bulunmaktaydı. Firmanın en erken 1895 yılına ait reklamına ulaşılmış, Bunun dışında 1896 ve 1898-1899 ticari rehberlerinde yine reklamlarına rastlanmıştır. Merkezi İzmir’de bulunan firmanın adresi ise Local Whittall olarak görülmektedir. 1905 Goad planında batıdan Taşçılar sokak, doğudan Sahil caddesi ve kuzeyinden Çikolata sokaklarının arasında kalan yapı Sydney La Fontaine’e ait halı deposu veya ticarethanesi olarak görülmektedir. Binanın inşa tarihine bakıldığında ( 1895 ) verilen reklamlarla uyuşmaktadır.
Yapının mimari özelliklerine baktığımızda döneminin depo yapılarında görülen tipik yığma taş sistemiyle inşa edildiğini görürüz. 1905 planında görüldüğü kadarıyla yapının ana kapısı Taşçılar sokağa bakan kısmındaydı binanın batıya bakan yüzü doğuya bakan yüzünden daha özenli yapılmıştı. Batıdan binaya bakıldığında yapıya iki kanatlı demir kapıyla girilmekteydi. Ana kapısı kemerli şekilde inşa edilen yapının, kemerinin üzerine dikine tuğlalar yerleştirilip kemere binen yük azaltılmıştır aynı zamanda yapıya estetik bir görünüm katmaktadır. Bu sistem yapının pencerelerinin kemerlerinde de kullanılmıştır. Ana giriş kapısının hemen üzerinde ise yapının inşa tarihi yazmaktadır. ( 1895 ). Bu tarihi, yapının doğu yüzünde de silik bir şekilde görmekteyiz. Batı yüzdeki alınlık ise silmelerle süslenmiş ve alınlığın tam ortasında yuvarlak aydınlatma penceresi bulunmaktadır. Bu yuvarlak aydınlatma pencereleri Çikolata sokağa bakan yüzde de görülmektedir.
Yapının çatısı ise marsilya kiremit ile örtülü ve beşik çatı şeklinde inşa edilmiştir. Çatı üzerinde ise aydınlatmaya yarayan üç adet çatı feneri bulunmaktadır.. Depolama amacıyla inşa edilmiş bu yapı bir zamanlar İzmir’de ikamet etmiş önemli bir aile tarafından kullanılmış. 17. Yüzyıldan 1922 yangınına kadar oluşan bu bölgede yangından kurtulan ve günümüze kadar gelmeyi başarmış ender yapılardandır.
KAYNAK.İZMİRDE SANAT-İZMİR TARİHİ
