TAHTACILAR VE YAKA KÖYÜ TAHTACI MEZARLIĞI – GÜZELBAHÇE / İZMİR
Narlıdere Tahtacılarının da ataları olan Yanyatırlar Horasan, Basra, Bağdat, Selmanpak, Samara ve Meşhed üzerinden, Musul hattından Nusaybin’de Zeynel Abidin’in ziyaretini yaptıktan sonra Mardin, Maraş yoluyla Adana’ya gelirler. Ancak Adana derebeyi Hızır Paşa ile çatışınca Ege bölgesine göç ederler. Durhasan Dede ve karısı orada ölür. Durhasan Dede’nin türbesi Durhasan köyündedir. Karısı ise Kozak Bağyüzü köyüne gömülür. Oğlu Kürklü Hasan Efendi Kemalpaşa’nın Kızılüzüm mevkiinde, birlikte geldikleri Âşık Ethem de Akhisar’ın Kocaova köyünde yatmaktadır. Kürklü Hasan Efendinin oğlu Hızır Efendi Narlıdere’deki aile mezarlığında yatmaktadır.
Narlıdere aynı zamanda civar bölgelerde yaşayan Tahtacıların çekim merkezi durumundadır. Bölgenin Alevi olarak tanınması dolayısıyla Anadolu’dan göç eden diğer Alevi aileleri de yerleşim yeri olarak Narlıdere’yi tercih etmişlerdir. Bugün de nüfus yapısı itibarıyla ilçede ağırlıkla Alevi inancına sahip vatandaşlar yaşamaktadır. Zamanın tüm yıpratıcılığına rağmen Tahtacılar için bugün de Yukarı Köy yurt konumundadır. Günümüz şartlarında dağılmaya yüz tutsa da içe kapalı yapılarını kısmen koruyan Tahtacılar da yaşlılar geleneklerini sürdürmeye çalışmaktadır. Ancak inançlarını sürdüremedikleri, ya da bu şansı bulamadıkları da bilinmektedir.
Narlıdere Tahtacı kültüründen bugüne iki şey kalmıştır: Narlıdere samahı ve tarihî cemevi. Cemevi bugün sadece tarihsel bir yapı işlevini taşımaktadır. İnançlarını yaşatmaya çalışan kimi Tahtacılar, ilçede kurulu Alevi dernek ve vakıflarında bunu ifade etmeye çalışıyor. Narlıdere’nin tarihsel dokusu içinde Tahtacı kültürünün önemli bir yeri olduğunu ifade ederken, bu dokunun gelecek kuşaklara bir kültür mirası olarak aktarılması için herkese görev düşmektedir.
Narlıdere’de Türkmen yerleşiminin Tahtacılarla başladığını belirtmiştik. Bize göre tarihsel olarak Narlıdere, Tahtacıların kurduğu ve yaşadığı bölgedir. Aşağıköy, Ortaköy ve Yeniköy daha sonra kurulmuştur. Bu köyler bugünkü Narlıdere’yi oluşturmaktadır. Dört köyden Yukarı Köy’ü Tahtacılar, Aşağı Köy’ü Bayatlar kurmuştur. Ortaköy ve Yeniköy’ü Rumların kurduğu söylenmektedir. Ancak bu konuda günümüze ulaşan hiçbir belge, yapı, mezarlık vb. sosyal veya tarihsel emare bulunmamaktadır. Daha çok aktarımlardan ibaret iddialar vardır. Narlıdere’de bugünkü Oğuzhan İlköğretim Okulu’nun bulunduğu bölgeden Çamlık’a kadar olan 6-7 dönümlük yerde bir Rum Mezarlığı olduğu söylenmektedir. Ancak bu mezarlık 1960’lı yıllarda Karabağlar mezarlığına taşınır. Bugün bu bölge yerleşim bölgesidir.
Bölgede bugün varlığını sürdüren Tahtacılar, Bayatlar, Yörükler ve Balkan göçmenleri Narlıdere tarihinin esas dokusunu teşkil etmektedir. 1950’li yıllardan itibaren de Anadolu kaynaklı göçler başlar. Anadolu’nun kuzey, doğu ve güney Doğu’sundan akan bu göçler de Narlıdere’nin yakın tarihine damgasını vurur.
Tahtacıların Yukarı Köy’e yerleşmeden önce Çatalkaya’ya çok yakın bir düzlük olan Külefli Yaylası’na yerleştikleri iddia edilmektedir. Hatta burada Külefli Baba yatırı bulunduğu ve yakın tarihe kadar Tahtacıların kurbanlarını burada kestiği, 3-4 gün süren muhabbet cemlerini yaptıkları aynı kaynaklarca söylenmektedir. Külefli Baba’nın kim olduğuna dair elimizde bir bilgi yoktur.
Ağırlıkla Yukarı Köy’de yaşayan Yörüklerin bölgeye ne zaman geldikleri konusunda elimizde bir bilgi yoktur. Hayvancılık ve meyve-sebze üretimi ile uğraşan Yörükler Ali Onbaşı Deresi’nin yukarı kesimlerini mesken tutmuşlardı. Bugün ise Narlıdere’nin çeşitli bölgelerine dağılmış durumdalar.
Aşağı Köy bugünkü Yenikale Mahallesi sınırları içinde yer almakta olup, yerli halkı Bayat Aşireti’ndendir. Köye Tahtacılardan sonra yerleşmişlerdir. Bayat Aşireti de Tahtacılar gibi Alevi’dir ancak geleneklerinde Tahtacılarla ayrılık gösterir ve onlar gibi Yanyatır Ocağı’na bağlı değildir.
Bayatlar Narlıdere’ye topluca yerleşmeyip, farklı zamanlarda üçer beşer aile olarak geldiler. İzmir’de de dağınık bir şekilde yerleştiler. Bornova, Karagöl, Çamlı, Ulamış ve Narlıdere gibi bölgelere yerleştiler. Narlıdere’de ilk yerleştikleri bölge Yukarı Köy’ün batısına düşen ören bölgesi yani bugünkü Altıevler Mahallesi’nin bulunduğu yerdir. Bu bölgede o zaman bir Bayat Mezarlığı olduğu söylenmektedir. 1960’lı yıllarda bu mezarlık kaldırılmıştır.
KAYNAK: AHMET AKAY
FOTOĞRAFLAR: EROL ŞAŞMAZ
