BELEDİYE HAMAMI – GÖNÜL HAMAMI – KUŞADASI / AYDIN

Kuşadası, diğer ilçelere nazaran Türk eserleri bakımından oldukça fakir bir ilçedir ve Selçuklu ve Beylikler dönemine ait Türk eserleri hiç olmadığı gibi, Osmanlı dönemine ait çok az sayıda cami, bir kervansaray, iki türbe , bir mezarlık, bir düzine sokak çeşmesi ve iki adet Osmanlı hamamı mevcuttur. Bunun sebebi Kuşadası’nın 1613 tarihine kadar küçük bir kaza olması ve Konevi Damat Mehmet Paşa’ya tersane hassı olarak verilmesinden sonra yeniden imara girmesi ve büyük bir külliyenin sadrazam tarafından yaptırılmasıdır. 17. Yüzyıl başlarında Konevi Mehmet Paşa ile birlikte önemli bir liman haline Kuşadası gelmiştir. Diğer etkenlerden biri de Kuşadası’nın kozmopolit bir demografik yapısı olmasından ve Türk, Rum, Ermeni ve Yahudi cemaatlerinin bir arada yaşamasından da Türk idareciler tarafından gerekli sayıda Türk eserleri yapılmamasındandır. 1930 lardaki eski eser düşmanlığı ve tahribatı ile 1970 lerde başlayan turizm furyası da bu eserlerin çok kısa sürede yıpranmasına ve hatta yok olmasına sebep olmuştur. Kuşadası’nda sadece Osmanlı dönemlerinden kalma iki adet Türk hamamı günümüze kadar çeşitli değişikliklerle ulaşabilmiştir.

   Cami atik mahallesi Yıldırım Caddesindeki Hacı İbrahim caminin kuzeyinde yer alan Belediye hamamı halk arasında Gönül hamamı olarak ta bilinmektedir. Erkekler ve Kadınlar için tahsis edilmiş iki bölümden oluşan çifte hamamdır. Dar bir bahçe içinde yer alan yapı doğu, batı ve kuzeyine inşa edilmiş yakın tarihli yapılarla kuşatılmıştır. İnşa malzemesi moloz taştır ve soyunmalık kısımları orijinal değildir. Erkekler kısmı soyunmalığına güney cephesi üzerindeki dikdörtgen şekilli geçiş mekânından ulaşılmaktadır. Geçiş mekânına mermerden yapılmış basit bir açıklıktan girilmektedir. Açıklığın üst kısmında dört satırdan oluşan bir onarım kitabesi vardır. Bu mekândan ayni zamanda hamamı çevreleyen dar bahçeye de geçilmektedir. Erkekler kısmı soyunmalığı düz ahşap tavanla örtülü kareye yakın dikdörtgen planlı bir mekândır. Ortasında mermerden fıskiyeli bir havuz bulunmaktadır.  Kadınlar kısmı soyunmalığı düzgün olmayan dikdörtgen şekilli bir mekândır. Bu mekâna kuzey cephesi üzerinde yer alan basit bir açıklıktan girilir. Hamamın her iki kısmı eş büyüklükte iki kubbeyle örtülü enine dikdörtgen planlı birer ılıklık mekânı ile enine sıcaklıklı, ortası kubbeli, çifte halvetli birer sıcaklık mekânından oluşmaktadır. Ilıklık mekânlarını örten kubbelerin geçişleri pandantiflerle sağlanmıştır. Sıcaklık mekânları enine dikdörtgen planlı birer mekân olmasına karşılık üstte, kuzey ve güney duvarları üzerine yerleştirilen birer sivri kemerle kareye dönüştürülmüş ve birer kubbeyle örtülmüştür. Bu mekânında kubbe geçişleri pandantiflerle sağlanmıştır. Hamamın her iki kısmında da sıcaklık mekanlarına ait ikişer halvet vardır ancak yakın tarihlerde yapılan bir onarımda kadınlar kısmına ait halvetlerden güneyde olanı erkekler kısmına dahil edilmiştir. Halvetlerin tümü geçişleri tromplarla sağlanmış birer kubbe ile örtülüdür. Hamamın batısında cephe boyunca uzanan bir sıcak su deposu ile deponun üzerine yerleştirilmiş bir soğuk su deposu bulunmaktadır. Yapı, kale içi hamamı gibi değişikliklere uğramış, duvarları yerden 2m yüksekliğe kadar mermerle kaplanmış,  kadınlar kısmına ait halvetlerden biri erkekler kısmına ilave edilmiştir. Kurnaları bile orijinal değildir ve orijinal kurnalar bahçeye atılmıştır. Yapının inşa kitabesi yoktur ve güney cephesindeki giriş açıklığının üzerindeki onarım kitabesinin metni şu şekilde okunmaktadır.

            Sarızade İbrahim ağa oldu muvaffak

            Reis iken ol civan sa’y eyledi ciddi-i tam

            Aferün çün gayrete hoş yapıldı bu hamam

            Sarf eyledi akçeyi belediye ber-tamam

            Sene 1298

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ İLE

Sarızade İbrahim ağa genç bir belediye başkanı iken bu hamamın yeniden yapılmasını sağladı.

Aferin bu gayretine

Belediye parayı eksiksiz harcadı ve hamam güzel oldu.

Sene 1881

Kitabeden de anlaşıldığı gibi hamam 1881 senesinde esaslı bir onarım görmüştür. Bu onarımın daha çok soyunmalık kısmı onarımı olduğu ve hamamın diğer kısımlarında plan şemasından bir değişiklik yapılmadığı görülmektedir. Belediye hamamı değerli araştırmacı Semavi Eyice hocanın yaptığı “ Türk Hamamları “ tipolojisinin  “ Ortası kubbeli, enine sıcaklıklı, çifte halvetli “ hamamlar sınıfına girmektedir. Bu tür hamamlara Osmanlı coğrafyasının her köşesinde sıkça rastlanılmaktadır.

KAYNAKÇA

Çakmak, Ş. (2000). Kuşadası Türk Hamamları. Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu I (s. 187-189). Kuşadası: Meta Basım İzmir 2001