BÜYÜK (MERKEZ) CAMİ – ÇANDARLI – DİKİLİ / İZMİR

     İzmir ili, Dikili İlçesi, Çandarlı Beldesi merkezi, İslam mahallesi, Hürriyet Meydanındadır. 
İnşa kitabesine göre yapı Hicri 1121 / (M.S.1710-1711) tarihinde Hacı Mustafa tarafından yaptırılmıştır. Çandarlı merkezinde, Düz bir arazi üzerine inşa edilmiştir. Minaresi yapının doğu cephesinde yer almaktadır.
Kare plânlı minare kaidesinin köşeleri pahlıdır. Silindir biçimli gövdesi pabuç üzerine oturmaktadır. Şerefe üstünde silindir şekilli petek, bunun üstünde de konik külah yer alır.

 Cami yakın zamanda restore edilmiştir.

CAMİNİN KİTABESİNDE ŞÖYLE YAZIYOR:

Selamün aleyküm Tıbtüm fedhuluha halidiyn

“Selâm olsun size! Ne mutlu size! Tertemiz geldiniz! Öyleyse ebedi kalmak üzere oraya (cennete) girin. (Zümer suresinin 73. ayetinde geçer.)

Sahibül hayrat vel hasenat

El Hacı Mustafa fi sene 1121.

  Ayrıca kitabenin sağında Ya Allah,

    Solunda da Ya Muhammed…. Yazıyor.

   Yapının tüm cepheleri sıvalı badanalıdır. Caminin yapım malzemesi dışarıdan anlaşılamamasına karşın, bölgedeki mimari özelliklere uygun kaba yontu taş ve tuğla kullanıldığını düşünülmektedir. Sonradan yapıldığı bilinen son cemaat yeri tuğla malzemeden inşa edilmiştir. Hâlihazırda camekân şeklinde kullanılmaktadır. Üzeri kiremit kaplı dört yöne eğimli kırma çatı ile örtülüdür. Bu çatının onarım geçirdiği ve yapılan onarımda ahşap hatıllı ve destekli toprak damın kaldırılarak yerine söz konusu çatının yapıldığı bilinmektedir.

    Minaresi yapının doğu cephesinde yer almaktadır. Kare plânlı minare kaidesinin köşeleri pahlıdır. Silindir biçimli gövdesi pabuç üzerine oturmaktadır. Şerefe üstünde silindir şekilli petek, bunun üstünde de konik külah yer alır.

    Harimin doğu ve batı cephelerinde üçer adet pencere açıklığı görülür. Bu pencereler her iki cephede de hemen hemen birbirlerine eşit aralıkta dizilmiştir.

Güney cephede mihrabın her iki yanında birer pencere yer alır.

    Kuzey cephede, batı ve doğu kenarlarda birer kuzeyde beş adet yuvarlak kemerden oluşan sonradan yapıldığı anlaşılan son cemaat yeri bulunmaktadır.

Son cemaat yeri üst kısımda saçaklarla sonlanmaktadır.

    Harim kuzey cephesinde iki adet giriş açıklığı bulunmaktadır. Bunlardan ilki kuzey duvarın ortasında düz lentolu ve ahşap malzemeden yapılma çift kanatlı giriş kapısıdır. Diğeri ise Harim giriş açıklığının batısında kadınlar mahfilinin ahşap merdivenine açılmaktadır. Harim giriş açıklığı ile kadınlar mahfiline geçişi sağlayan girişin arasındaki duvarda mihrap mevcuttur. Bu cephenin doğu duvarı alt kısmında bir, harim kuzey duvarının üst kısmında üç adet pencere bulunmaktadır. Yapıdaki tüm pencereler dikdörtgen formlu ve düz lentoludur. Üst sıra pencereler alt sıra pencerelerden daha küçüktür.

    Harim enine dikdörtgen plânlıdır. Üzeri düz ahşap tavanla örtülüdür. Harimde mihrapla aynı eksende bulunan giriş açıklığı ve kadınlar mahfiline çıkışı sağlayan girişin haricinde doğu cephenin kuzey ucunda minareye geçişi sağlayan bir giriş açıklığı daha bulunmaktadır. Mihrap çerçevesinin yakın zamanda alçı malzemeden yapıldığı anlaşılmaktadır. Mihrap çerçevesinin alınlığında “kullemâ dehale aleyhâ zekeriyya el-mihrap” ayeti yazılıdır.  Mihrabın çevresinde de Ayet-el Kürsi yazmaktadır. Harimin güneyinde ahşap malzemeden ahşap bir destek üstüne oturan kadınlar mahfili bulunmaktadır.

     Yapının dışında süsleme yoktur. İçeride ise mihrap çerçevesinde yakın zamanda yapıldığı anlaşılan süslemeler bulunmaktadır. Mihraptaki süslemeler duvar yüzeyinde 50 cm kotuna kadar yükselen ve tüm duvarları enine dolanan mermer kaplamanın bittiği kotta başlar. Mihrap kemeri spiral başlıklı, gövdeleri silmelerle hareketlendirilmiş iki sütünce üzerine oturmaktadır.

    Bu kemerin iki yanında da sütünce başlığına oturan mihrap çerçevesinin iki kenarındaki sütünce kabartmaları yer alır. Bu sütunların üstünde düz bir lento taşı oturtulmuştur. Kavsara kuşatma kemeri üstünün iki yanında çiçek motifleri bulunur. Mihrap çerçevesini kapsayan dış çerçeve ise yine mermer kaplamanın üst seviyesinden başlar. Bu çerçeve yanlarda içte yer alan çevreye bitişiktir. Üstte ise tekrar bir alınlıkla sonlanır. Alınlığın ortasında iki satırlık ayet bulunmaktadır. Kitabenin iki yanında ise içi çok kollu yıldızla doldurulmuş madalyonlar mevcuttur. Mihrap çerçevesindeki süslemeler ayrıntısız oldukça kaba yapılmıştır ve basit alçı kalıplar kullanılarak meydana getirilmiştir. Bununla beraber alınlıktaki mihrap kitabesinin mermer malzemeden yapılması ve çok kollu yıldızlardan oluşan süslemenin çerçevedeki süslemeden farklı olması sebebiyle bu kitabenin daha önceden yapıldığını düşünmekteyiz.

KAYNAK: DİKİLİ BELEDİYESİ KENTSEL ARAŞTIRMA RAPORU

30.Haziran.2002 Fotoğrafları Restorasyon Sonrası