ZİLE – TOKAT

İLÇE TARİHİ

MÖ. 50 yıllarında yaşayan ve coğrafyanın piri sayılan Amasyalı STRABON; bu şehrin Ninova Melikesi SEMİRAMİS tarafından MÖ.1600 yıllarında kurulduğunu kaydeder. Bu tarihi kayda göre Zile’nin 3600 yıllık bir geçmişi bulunmaktadır. 3600 yıllık uzun geçmişi içinde; Hitit, Frig, Pers, Pontus, Roma ve Bizans kültürlerinin tesiri altında kalan Zile’de bugün çeşitli devirlere ait olmak üzere Hititlere, Selçuklulara, Friglere, Perslere, Romalılara, İlhanlılara, Danişmentlilere, Ertanlılara ve Osmanlılara ait tarihi eserleri görmek mümkündür.

Zile, Orta Karadeniz Bölgesinde Tokat İl Merkezine 67 Km uzaklıkta olup,Anadolu’nun  en eski yerleşim merkezlerinden birisidir.
MÖ.50. yıllarında yaşayan ve coğrafyanın piri sayılan Amasya’lı STRABON; bu şehrin Ninova Melikesi SEMİRAMİS tarafından MÖ.1600 yıllarında kurulduğunu kaydeder. Bu tarihi kayda göre Zile’nin 3600 yıllık bir geçmişi bulunmaktadır.
MS.XI.YY.da Danişmend, daha sonra Selçuklu Türklerinin bilahere İlhanlıların, Ertana ve nihayet 1335’de Kadı Burhanettin’in eline geçen Zile, 1397’de Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır.
3600 yıllık uzun geçmişi içinde; Hitit, Frig, Pers, Pontus, Roma ve Bizans kültürlerinin tesiri altında kalan Zile’de bugün çeşitli devirlere ait olmak üzere Hititler, Selçuklular, Frigler, Persler, Romalılar, İlhanlılar, Danişmentliler, Ertanlılar ve Osmanlılara ait tarihi eserleri görmek mümkündür.
Tarihi eserler içinde Zile Kalesi, kalenin doğu yönündeki kayaların oyulmasıyla yapılan ve Roma döneminden kaldığı anlaşılan Tiyatro (Anfi tiyatro), Kalenin Kuzey-Doğu tarafında bulunan Kaya Mezarlığı, Çaypınarı, İmam Melikiddin Türbesi, Şeyh Musa Fakih Türbesi, Ulu Camii, Beyazıt-ı Bestami Camii ve türbesi, Hoca İshak Camii, Boyacı Hasan Ağa Camii, Elbaşı Camii, Çifte Hamam, Yeni Hamam, Maşat Höyük, Namlı Hisar Kalesi, Anzavur Mağaraları, Hacı Boz Köprüsü, Koç Taşı ve Kuruçay’daki Manastır harabeleri görülmeye değer tarihi eserler arasındadır.

Roma hâkimiyetine karşı ayaklanan Pontus Kralı MİHRİDATE VII’nin ölümü üzerine yerine geçen oğlu II. PHARNEKE ile Roma diktatörlerinden JUL SEZAR (Yulius Cesar) arasında Zile’de tarihi bir savaş yapılmıştır. Sonuçta, II. PHARNAKE’yi yenilgiye uğratan SEZAR, zaferin sevincini Zile’den Roma’ya yazdığı kısa ama anlamı büyük olan mektupla bildirmiş ve mektubundaki ‘VENİ-VİDİ-VİCİ’ ‘GELDİM-GÖRDÜM-YENDİM’ sözlerini bir taşa yazdırmıştır.

Zile, 1397’de Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Zile ismi tarih boyunca Zela, Zelitis, Zelid, Anzila, Gırgıriye (Karkariye),Zeyli, Silas olarak çeşitli değişikliklere uğramıştır. 
1872 yılında kaza merkezi, 1923 Mülki ve İdari  taksimatında Tokat İli’ne bağlı  İlçe statüsüne kavuşan Zile, 1855 ve 1922 yıllarında iki büyük yangın geçirmiştir.

COĞRAFİ YAPI

Tokat ilinin 70 km batısında yer alan Zile ilçesinin Doğusunda Turhal ilçesi, Güneyinde Artova ilçesi ve Yozgat iline bağlı Kadışehri ilçesi, Batısında Yozgat ilinin Çekerek ilçesi ve Amasya’nın Göynücek ilçesi, Kuzeyinde ise Amasya ili bulunmaktadır.

Yüzölçümü 1.512 km2 olan ilçenin denizden yüksekliği 710 metredir.

EKONOMİK YAPI

Halkımız genelde tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Vatandaşlarımız arasında az da olsa ticaret ve sanayi alanında hizmet verenler de bulunmaktadır.

İstanbul, Ankara, Kayseri, Samsun ve Çorum İlleri ile ticaretini yapan Zile İlçesinin yurt dışında çalışan işçi sayısı azdır.

SOSYAL YAPI

İlçe Merkezinde eski evler restore edilerek Zile’ye yeni bir çehre kazandırılmaya çalışılmaktadır. Zile halkı gelenek ve göreneklerine örf ve adetlerine sıkı sıkıya bağlı kapalı bir kenttir. Zile ilçesi göç veren ilçe konumundadır.

Zile kültürünün gelişmesinde geçmişten günümüze kadar mesleki çalışmalarıyla yurt içinde ve yurt dışında ün yapmış çok sayıda Zile’nin yetiştirdiği önemli şahsiyetler mevcuttur.

Yazar Cahit Külebi Zilelidir.

RAKAMLARLA ZİLE

Kuruluş Yılı: 1872

Rakım: 710 m

Yüzölçümü: 1512 km2

İl Merkezine Uzaklığı:70 km

Toplam Nüfus: 61.765

İlçe Nüfus: 34.442

Belediye Sayısı: 5

Köy Sayısı:105

İlçemizde 4 Kasaba, 105 Köy, 10 Mezra; İlçe Merkezinde 24 Mahalle ve Beldelerde 16 Mahalle mevcuttur.

SOSYAL YAPI:

Zile İlçe Merkezinde evler, yakın zamana kadar kerpiç- ağaç karışımı ahşap bir stilde yapılmakta idi. Bu evlerin büyük bir çoğunluğu  koruma altına alınarak “sit alanı” haline getirilmiştir. Ancak son yıllarda yurdumuzun her yerinde görüldüğü gibi şehrimizde de ahşap mimari evlerin yanında, betonarme ve çok katlı apartmanların yapımı da her geçen gün artarak devam etmektedir.
İlçemizde geçmişte çok yaygın olan geleneksel aile tipi son yıllarda çekirdek aile tipine dönüşmeye başlamıştır. Ancak bazı köylerimizde ataerkil aile halen devam etmektedir.
Örf ve adetlerine oldukça bağlı olan İlçemiz halkının akraba ilişkileri ve sosyal yardımlaşma gelenekleri halen sürmektedir. Bu birleşme ve dayanışmayı bilhassa düğünlerde, cenaze törenlerinde ve önemli günlerde görmek mümkündür.
Zile halkı gelenek ve göreneklerine örf ve adetlerine sıkı sıkıya bağlı bir kenttir. Günümüze kadar bu yapının devam ettirilmesinde rol oynayan en önemli faktörlerden birisi de Zile’nin göç alan değil, göç veren bir kent konumunda olmasıdır. Zile’den dışarıya sürekli göç olayı yaşanmaktadır. Bugün Türkiye’nin neresine giderseniz gidin, mutlaka bir Zile’li ile karşılaşırsınız. Turhal İlçesinin % 40’ı Zilelidir . 
Günlük kıyafet olarak giyilmeye devam edilen yöresel özellikler taşıyan giysiler İlçemizin bazı köylerinde otantik yapısı içinde yaşamaya devam etmektedir. 
Meşhur Zile Pekmezi ve undan yapılan helle çorbası, erişte makarna ile şifa niyetiyle baharda toplanarak yenen kaba pancar ve madımak en çok bilinen yöresel yemeklerdendir. Ayrıca Zile Batı, duru pekmez, kuşburnu meyvesinden yapılan kuşburnu reçeli, çökelekli, Çerkeş  pastası,  hıngel, çılbır, kuskus ve haşıl yöreye özgü diğer yemek türleridir.
Zile Kültürünün zenginleştirilmesinde geçmişten günümüze kadar mesleki çalışmalarıyla yurt içi ve yurt dışında  ün yapmış çok sayıda Zile’nin yetiştirdiği  önemli şahsiyetler mevcuttur. Günümüzde adından sıkça söz edilenlerden bazıları şunlardır. Sadık DOĞANAY (Aşık),Arif KILIÇ (Müftü), Cahit KULEBİ (Yazar), Nihat AKYUNAK (Ressam), Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU (Yazar), Fikret TARHAN (Yazar,Ressam), Hasan SEVİNÇ (Güreşçi), Prof.Dr. Mümtaz TOPBAŞ (Rektör), Prof.Dr. Ahmet ERBİL (Bilim Adamı).Sadık DOĞANAY (Aşık)
İlçemiz  ve köylerinde halkın adak kurbanı kesip zaman zaman ziyaret ettiği pek çok ziyaretgahlar mevcuttur.Bunlar arasında en çok tanınan ve ziyaret edilenler; Çeltek Baba, Şeyh Ahmet, Ömer Dede, Arap Dede, Huy kesen, Ayna Dede, Pervane Baba, Abdal Musa, Kara şeyh Baba, Şıheylik  Baba’dır.
İlçemizde 1 adet mahalli gazete, (Özhaber ) çıkarılmakta olup 200 civarında trajı vardır.    

Kaynak: Tokat Valiliği

Fotoğraflar: Mustafa Gürelli