TEKELİ MEHMET PAŞA CAMİİ – ANTALYA
Tekeli Mehmet Paşa Camii Antalya Kalesi girişinde ve Saat Kulesi’nin arkasında yer alan bir Osmanlı eseridir.
Binanın yüksek bir kasnak üzerinde yükselen kubbesi, doğu- batı ve güney yönlerden birer yarım kubbe ile desteklenirken kuzey yönde üç kubbe bulunmaktadır. Caminin kuzey cephesinde ve binanın içindeki pencerelerin sivri kemer formlu alınlıkları ta’lik yazılı çini panolar yer almaktadır.
1850 ve 1940 yıllarında onarım gördüğü bilinen binanın kim tarafından ve hangi tarihte inşa ettirildiği bilinmemektedir. Binanın 1593-1607 yılları arasında yaptırıldığı düşünülmüştür.
Daha önce mevcut başka bir binanın 17. yüzyılda tekrar elden geçirilerek bugünkü halini aldığı iddia edilmiş; hatta 18.yüzyılda Mevlevihane’yi tekke haline getiren kişinin Tekeli Mehmet Paşa olduğu varsayımı ile caminin şimdiki adını da ancak bu yüzyıldan sonra aldığı öne sürülmüştür. Oysa 17. yüzyılda Evliya Çelebi camiden Tekeli Mehmet Paşa Camii olarak söz etmektedir. Diğer taraftan, tarihi kaynaklarda, 18. yüzyılda yaşamış Tekeli Mehmet Paşa adında bir zata tesadüf edilmediği gibi, ayrıca Mevlevihane’nin de daha 17. yüzyılda tekkeye dönüştürüldüğü bilinmektedir.
Binanın tarihlendirilmesi için mimari ayrıntılar yeterli olmadığı gibi, şimdiki binanın burada daha önce mevcut bir başka binanın elden geçirilmesi sonucu yapıldığı da kesin olarak kanıtlanamamaktadır.
Antalya’daki tarihi anıtlar hakkında bilgi veren H. 937/M.1530 tarihli Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tahrir Defteri ile H.1015/M.1606-7 tarihli Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliyeden Müdevver Defter’ de binanın adına tesadüf edilmemesi caminin 1606-7 tarihinden sonra inşa edildiğini düşündürmektedir. Ele aldığımız cami, hangi tarihte inşa edilmiş olmaIıdır?
Cami ile ilgili ilk bilgileri veren S. F. Erten, H.1059/M.1649 tarihli. Adem Efendi vakfiyesindeki bilgilerden hareketle, caminin banisinin Tekeli Mehmet Paşa olduğunu ortaya koymuş; ayrıca bu zat ile ilgili bilgileri de toplamıştır. Tekeli Mehmet Paşanın III. Mehmet’in Çavuşbaşısı iken H.1004/1595-96’da Silahtar Ağası, daha sonra da Beylerbeyi olup H.1025/M.1616’da da Van Valisi iken orada vefat ettiği bilinmektedir.
Bu durumda Tekeli Mehmet Paşa Camii’nin Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliyeden Müdevver Defter’in yazıldığı H.1015/M.1606-7 tarihi ile Adem Efendi vakfiyesinin düzenlendiği H.1059/M.1649 tarihi arasında bir zamanda yapıldığım ortaya koyduğu gibi, vakfiyedeki merhum Tekeli Mehmed Paşa” ibaresinden hareketle, esasen caminin, 1606-7 ile adı geçen zatın, vefatından sonra bir cami inşa ettiremeyeceği gerçeğinden hareketle, onun vefat ettiği 1616 yılı arasındaki bir tarihte inşa edildiğini de açıkça kanıtlamaktadır.
*Dr. Leyla Yılmaz, Ankara Üniversitesi, DTCF, Sanat Tarihi Bölümü – Ankara.
