SULUDERE KÖYÜ CAMİ – KİRAZ / İZMİR

İzmir ili, Kiraz ilçesi, Suludere köyü meydanında bulunur.

  Suludere’de Anadolu Selçuklu Devleti döneminden kalma cami, medrese, çeşme ve hamam bulunmaktaydı. Ancak, şu anda sadece Camii ayakta kalabilmiş. Medrese ve Çeşme yıkılmış, yerine şimdi (kullanılmayan) ilkokul binası inşa edilmiş. Yolun karşısındaki hamam da harabe halde; çatısı çökmüş, duvarlarının bir kısmı yıkılmış, içinde incir ağacı bitmiş.

   Cami, ilk inşasında önünde üç kubbeyle örtülü üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunan, kare planlı tek kubbeli bir yapı iken. Daha sonra aynı planda ikinci bir son cemaat yeri ile onun da kuzeyine son cemaat yeri ile aynı planda düz tavanlı bir mekân ile bu mekânın kuzey cephe ortasında yer alan giriş açıklığı önüne. İçten kubbeli dıştan ise dört yöne eğimli çatı ile örtülü sundurma da diyebileceğimiz bir birim ilave edilmiştir.

   Moloz taş malzemeyle inşa edilen yapıda duvarların köşelerinde düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Minare gövdesi ise, tuğladan inşa edilmiştir. Yapının harim bölümü beden duvarlarını oluşturan cepheler moloz taşla, köşeler ise moloz taşla beraber kullanılan düzgün kesme taşla inşa edilmiştir. Duvar örgüsü içinde bir de devşirme malzemeye rastlanmıştır. Yapının kuzeyine eklenen ve birbirleri arasında kod farkı bulunan bölümlerin cepheleri zeminden yaklaşık 100 cm. yüksekliğe kadar fayansla kaplanmış, cephelerin üst bölümleri ise saçaklara kadar sıvanmış ve boyanmıştır.

  Düz bir saçakla son bulan harim duvarlarının üzerinde yapının kubbesini dıştan gizleyen sekizgen planlı yalancı bir kasnak ile kubbeyi üstten örten kiremitle kaplı sekiz kenarlı bir kırma çatı görülmektedir. Son cemaat yeri kubbeleri ile son cemaat yerine kuzey yönde eklenen ve son cemaat yerine göre daha düşük kodda inşa edilmiş olan dıştan sıvalıdır. Bu bölümün kuzeyinde yer alan aynı planda düz tavanlı birim ise kiremitle örtülü dıştan dört yöne eğimli basık bir çatı ile örtülmüştür.

   Yapının batı cephesinde, harim duvarının kuzey ucunda, yer alan sekizgen planlı minare kaidesinin kuzey cephesine, son cemaat yerinin batıya açılan kemer gözünü de kapatan bir mekân eklenmiştir. Minare kaidesinden ve son cemaat yerinden daha alçak tutulmuş olan bu mekânın üzeri kiremit kaplı eğimli çatıyla örtülüdür. Bu mekânın batı cephesine düşey dikdörtgen bir pencere açılmıştır. Batı cephenin kuzey kesiminde yuvarlak kemerli iki pencere yapıya eklenen bölüme aittir.

    Bugün camiye giriş, kuzey cephenin ortasında ve doğu cephenin kuzeyindeki açıklıklar ile sağlanmıştır. Kuzey cephedeki giriş biriminden, yapının kuzeyine eklenmiş olan dikdörtgen planlı üzeri düz bir çatıyla örtülü mekâna geçilir. Sıvalı ve boyalı durumda olan bu mekânda, toplam altı adet yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Bunların ikisi doğu ve batı duvarlarında diğerleri ise, kuzey ve güney duvarlarındaki giriş açıklıklarının iki yanında yer almaktadırlar. Bu mekânın güney duvarındaki açıklıktan da yapının kuzey yönde büyütülmüş olan son cemaat yerine geçilir.

    Basık kemerli giriş açıklığından sıvalı ve badanalı durumda olan harime geçilir. Kare planlı harimin üzeri pandantif geçişli bir kubbeyle örtülüdür. Harimin köşelerinde alt seviyeden başlayan pandantiflerin güneydoğu köşede yer alanında bir, diğerlerinde ikişer daire biçimli hafifletme ya da akustik işlevi gören küpler bulunmaktadır. Harimin doğu, batı ve güney duvarlarında alt sırada ikişer sivri kemerli, üst sırada birer yuvarlak kemerli; kuzey duvarın doğu ve batı ucunda birer dikdörtgen biçimli ve kubbe eteğinde iki daire biçimli olmak üzere toplam 13 adet pencere bulunur.

Batı duvarının kuzeyinde daralarak yükselen basamaklı bir kemere sahip, iç içe iki nişten oluşan bir duvar gözü yer alır. Kuzey duvarı ortasında yer alan harim girişi derin tutulmuş sivri kemer içinde yer alan basık kemerli bir açıklıktır. Güney duvarı ortasındaki mihrap, kaş kemerli bir çökertme içinde yer alır. Altı kenarlı mihrap nişi, daralarak yükselen basamaklı bir kemer içinde, mukarnaslı bir kavsaraya sahiptir.

TARİHLEME

   Yapının inşa kitabesi yoktur. Kaynaklarda caminin ne zaman ve kim tarafından inşa edildiğine dair ulaşabildiğimiz herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. İzmir’in Kiraz ilçesi Aydınoğulları Beyliği’nin sınırları içinde yer almaktadır. Ancak Aydınoğulları beyliğine ait yayınlanmış vakıf kayıtlarında bu yapıdan söz edilmemektedir.

    Yapı; moloz taş duvar örgüsü içinde kullanılan devşirme malzeme, köşelerde görülen bir sıra kesme taş kullanımı, duvar köşesinden başlayarak yan duvarların yarısına kadar yükselen pandantifler ve içinde yer alan hafifletme küpleri, yalancı kasnakla gizlenen kubbesi bu kubbenin oluklu kiremitle kaplı bir çatıyla örtülmesi ile Beylikler devri özellikleri göstermektedir.

  Yapının minaresi de gerek yapıya bitişik inşa edilmiş beden duvarlarını aşmayan yükseklikteki sekizgen kaidesi, kaidenin üst kısmında görülen sathi nişler gerekse Türk üçgenine benzer prizmatik üçgenli pabuç biçimiyle 14. yüzyıl ile 15. yüzyılın ilk yarısı ait özellikler göstermektedir.

  Sonuç olarak; gerek plan şeması, gerekse inşa teknikleriyle 14. yüzyıldan erken bir döneme tarihlendiremeyeceğimiz yapı, 15 yüzyılın ilk yarısı içinde inşa edilmiş olmalıdır.

Kaynak: Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi dergipark.org. tr